Mô hình Hacker: Đổi mới nguồn mở trong thế giới dư thừa

Tóm tắt

Bài báo này khám phá tương lai của trí tuệ nhân tạo và tự động hóa. Sau khi xem xét nhiều quan điểm khác nhau về việc liệu AI và tự động hóa có lợi hay không, bài viết lập luận rằng nếu công việc như một thể chế xã hội trở nên lỗi thời về cơ bản, thì cần có một mô hình tin tặc mới để cung cấp "cơ hội chất lượng cao" cho mọi người thực hiện quyền tự chủ của mình. Nghĩa là, vì công việc đóng vai trò cơ bản trong sự phát triển của con người nên cần có những cơ hội khác để lấp đầy khoảng trống đó. Bài báo này lập luận rằng hệ sinh thái nguồn mở đóng vai trò quan trọng trong việc đạt được mục tiêu này. Bài viết tiếp tục lập luận rằng các công ty độc quyền AI tiềm năng như Google và Amazon sẽ thu hẹp không gian để mọi người tìm được công việc có ý nghĩa trong một nền kinh tế thay đổi nhanh chóng.

Xin gửi lời cảm ơn đặc biệt đến Eric Zhang, người sáng lập DoraHacks, vì những cuộc thảo luận sâu sắc và sự hỗ trợ.

Phần 1

Làn sóng tự động hóa chắc chắn đang đến gần. Sức lao động của con người sẽ nhanh chóng mất giá. Trí tuệ nhân tạo đã đạt được những tiến bộ vượt bậc và khi nhiều cải tiến giúp giảm chi phí, ngày càng nhiều doanh nghiệp có thể tích hợp công nghệ này. Khi các mô hình sản xuất, vốn và chuỗi cung ứng ngày càng tự động hóa, năng suất và hiệu quả sẽ tăng tốc.

Câu hỏi đặt ra là liệu đây có phải là điều tốt không. Câu trả lời thì khác nhau. Theo các nhà nghiên cứu về ngày tận thế như Eliezer Yudkowsky [1] và Roman Yampolskiy [2], trí tuệ nhân tạo có khả năng và sẽ tiêu diệt loài người. Con người sẽ kém hiệu quả hơn nhiều so với AI trong tương lai, vì vậy khi đạt được AGI, các máy móc thông minh sẽ dễ dàng kết luận rằng con người tiêu thụ quá nhiều và thế giới sẽ tốt đẹp hơn nếu không có họ. Sau đó, có những người hoài nghi, chẳng hạn như Max Tegmark [3], cho rằng cần phải tạm dừng quá trình phát triển AI để phù hợp hơn với lợi ích của con người. “Các hệ thống AI mạnh mẽ chỉ nên được phát triển nếu chúng ta tin tưởng rằng tác động của chúng sẽ tích cực và rủi ro của chúng có thể kiểm soát được.” [4] Hơn nữa, có những người lạc quan về công nghệ như Mark Andreessen [5], Sam Altman [6] và Ray Kurzweil [7] cho rằng AI sẽ mang lại một thế giới vật chất thịnh vượng. Sự phát triển cần phải được đẩy nhanh, các nhà quản lý cần phải lùi bước, và tương lai sẽ mang lại tăng trưởng kinh tế, năng suất tăng và những cải thiện đáng kinh ngạc về mức sống.

Thật khó để đưa ra dự đoán cụ thể ở đây. Những người có lập trường khác nhau thường đưa ra quan điểm của mình với giọng điệu "tất yếu". Anderson là một trong những người ủng hộ chủ nghĩa lạc quan nổi bật nhất, với niềm tin rằng một tương lai được thúc đẩy bởi sự tiến bộ nhanh chóng của công nghệ sẽ là tương lai mà mọi thế hệ đều mơ ước. Sẽ có những gia sư AI với sự đồng cảm và kiên nhẫn vô hạn, giúp giáo dục trở nên phổ cập và dễ tiếp cận hơn; ngành y tế sẽ được cải thiện đáng kể, đưa ra dự đoán tốt hơn và giảm thiểu lỗi; robot có thể thực hiện những công việc nguy hiểm, cho phép con người theo đuổi mong muốn của mình. Lợi ích kinh tế cũng sẽ rất lớn. Do chi phí sản xuất thấp hơn, giá cả sẽ thấp hơn, tiền của người dân sẽ có sức mua lớn hơn, nhu cầu sẽ tăng, việc làm mới sẽ được tạo ra và tiền lương sẽ tăng. Lập luận chính của ông cho quan điểm này là tiền lệ lịch sử. Mỗi khi một cuộc cách mạng công nghệ mới xuất hiện, xã hội luôn thu được lợi ích từ nó. Trước khi ngành công nghiệp dầu mỏ hình thành vào thế kỷ 19, ngành công nghiệp đánh bắt cá voi đã sử dụng hàng nghìn công nhân. Dầu mỏ đã thay thế những công việc đó, nhưng nó cũng loại bỏ nhu cầu phải giết hàng nghìn con cá voi để sản xuất các sản phẩm hàng ngày. Chiếc ô tô đã đe dọa nhiều ngành công nghiệp, nhưng khi nó trở thành tài sản chung, đột nhiên cần có nhiều đường sá, cầu cống và trạm xăng hơn để đáp ứng nhu cầu. Trong khi tự động hóa sẽ xuất hiện, AI sẽ mang lại cho thế giới những kết quả tốt đẹp, trao quyền cho nền kinh tế với những cơ hội chưa từng có để mọi người tìm được việc làm, tạo dựng sự giàu có và tận dụng giá trị do AI tạo ra.

Tuy nhiên, trí tuệ nhân tạo khác với những phát triển công nghệ trước đây. Trí tuệ nhân tạo là sự tiến bộ và phổ biến của trí tuệ, không chỉ là sự tiến bộ cơ giới. Kurzweil viết: “Cuộc cách mạng công nghiệp đầu tiên đã mở rộng khả năng của cơ thể chúng ta, cuộc cách mạng thứ hai đã mở rộng khả năng của trí óc chúng ta”. Nhưng một biến số mới lại mang đến một kết quả khác. Trí tuệ nhân tạo có thể học hỏi, thích nghi, tạo ra, khám phá, bác bỏ, nghi ngờ, xác nhận, đặt mục tiêu, xây dựng phương tiện và có lẽ một ngày nào đó nó sẽ có ý chí và cảm nhận được cảm xúc. Nó ngày càng trở nên có tính chủ động và tự chủ hơn, có khả năng thực hiện và hoàn thành các nhiệm vụ được tạo ra thông qua các quy trình riêng của nó. Nếu nó chưa được kích hoạt, mục tiêu là đưa nó đến điểm đó. Dự đoán chỉ dựa trên kinh nghiệm trước đây có thể là lỗi phạm trù và dễ dẫn đến những dự đoán sai lầm và gây hiểu lầm. Tất nhiên, có sự chồng chéo giữa các hình thức công nghệ trước đây và AI, nhưng có sự phân biệt rõ ràng giữa chúng và sự phân biệt đó sẽ định hướng cho các dự đoán của chúng ta.

Mặt khác, quan điểm của những người theo thuyết tận thế không có nhiều ý nghĩa thực tiễn. Những kịch bản giống như trong phim “Kẻ hủy diệt” thường ẩn sau những lời cảnh báo của các nhà tiên tri học khó có thể xảy ra. Mặc dù, như Elon Musk [8] gần đây đã gợi ý trên The Joe Rogan Podcast, nếu mục tiêu được nhúng sai, có lẽ một kịch bản như HAL 9000 trong loạt phim "Space Odyssey" [9] là có thể. Với những tiến bộ gần đây của DeepSeek trong việc giảm chi phí điện toán, với các mô hình AI của công ty hiện có thể cạnh tranh với các mô hình tiên tiến nhất tại Hoa Kỳ, một cuộc đua mới đã bắt đầu và mọi thứ sắp diễn ra nhanh hơn. Bài phát biểu của Phó Tổng thống Hoa Kỳ tại Hội nghị thượng đỉnh hành động AI đã nêu rõ điều này. Có một cuộc chạy đua giành quyền thống trị công nghệ quốc tế sẽ định hình tương lai, và bất kỳ sự chậm lại nào trong quá trình phát triển cũng giống như việc giương cờ trắng. Vì vậy, nếu có bất kỳ phản đối khả thi nào đối với tuyên bố của Anderson, thì phản đối đó phải tập trung vào cách định hướng phát triển công nghệ thay vì ngăn chặn nó. Điều này sẽ cung cấp thông tin cho các cuộc thảo luận về tự động hóa: Làm thế nào để tự động hóa có thể được định hướng tốt nhất để tránh những kết quả không mong muốn? Chúng ta cần có cách tiếp cận chủ động.

Mục 1.1

Vấn đề với sự lạc quan của Anderson về tự động hóa là ông quá chắc chắn rằng sẽ có đủ cơ hội việc làm mới được phân bổ để mọi người tận dụng và tận dụng chúng. Vấn đề là nền kinh tế đang ngày càng phụ thuộc vào kiến ​​thức và thông tin. Kiến thức và thông tin quan trọng hơn nhiều so với lao động chân tay, và những người thành công trên thị trường là những người sở hữu các kỹ năng phù hợp, có được thông qua giáo dục và đào tạo. Như Thomas Piketty [10] nhận xét trong cuốn sách Capital in the Twenty-First Century của mình, đây là một xu hướng kinh tế chung: “Động lực chính của sự hội tụ (tức là giảm và hạn chế bất bình đẳng) là sự lan tỏa kiến ​​thức và đầu tư vào đào tạo và kỹ năng”. Vì vậy, khi nền kinh tế ngày càng dựa trên tri thức, những người lao động thất nghiệp không có các kỹ năng hoặc sự bảo đảm liên quan sẽ chịu bất lợi nghiêm trọng. Những người có kiến ​​thức, kỹ năng và thông tin liên quan sẽ có lợi thế hơn và có thể đầu tư vốn và gia tăng của cải. Ví dụ, ngay cả khi nền kinh tế tăng trưởng và chi phí sản xuất giảm, những người không có kỹ năng sẽ thấy tiền lương của họ trì trệ. Tuy nhiên, giả sử nhu cầu có thể tăng do chi phí sản xuất thấp hơn và sức mua của người tiêu dùng lớn hơn, nếu nguồn cung không đáp ứng được nhu cầu này một cách nhanh chóng, giá cả có thể tăng theo, gây ra lạm phát do cầu kéo. Điều quan trọng là có những biến số và kịch bản mà nền kinh tế và tăng trưởng năng suất có thể không thể phản ứng một cách tự nhiên. Như Piketty đã nói, “Không có quá trình tự nhiên, tự phát nào ngăn cản các lực lượng bất ổn, không cân bằng trở nên thống trị vĩnh viễn”. Do đó, cần phải áp dụng các chiến lược ứng phó chủ động để tránh những tảng đá sắc nhọn có thể đánh chìm nhiều con tàu đang nổi trên bề mặt nền kinh tế.

Trong cuốn sách The End of Work, Jeremy Rifkin [11] có giọng điệu u ám hơn: “Cuộc cách mạng công nghiệp (tiếp theo) đang đẩy nền kinh tế toàn cầu vào một cuộc khủng hoảng chưa từng có, với hàng triệu người mất việc làm do đổi mới công nghệ và sức mua toàn cầu giảm mạnh”. Và Erik Brynjolfsson [12] và Andre McAfee [13] trong The Second Machine Age [14] đưa ra nhiều lý do để cho rằng quan điểm của Rifkin có một số giá trị. Họ lập luận rằng lợi ích của tăng trưởng kinh tế - tạo ra nhiều sản lượng hơn từ ít đầu vào hơn, làm cho hàng hóa rẻ hơn và dễ tiếp cận hơn, và do đó cải thiện cuộc sống của người dân - không mang lại lợi ích cho tất cả mọi người bằng cách phân phối của cải, thu nhập và vốn theo cách có lợi cho tất cả mọi người. Nói cách khác, “thủy triều tiến bộ công nghệ có thể không nâng cao tất cả mọi con thuyền”. Ví dụ, về khoảng cách kỹ năng được đề cập ở trên, “kể từ giữa những năm 1970, tiền lương của những người có bằng sau đại học đã tăng khoảng 25%, trong khi mức lương trung bình của những người bỏ học phổ thông đã giảm 30%”. Mặc dù GDP và năng suất kinh tế của Hoa Kỳ có "quỹ đạo ấn tượng" kể từ giữa thế kỷ 20, thu nhập trung bình của quốc gia này đã giảm, cho thấy một số ít người đang hưởng lợi trong khi phần lớn đang bị bỏ lỡ: khoảng cách giữa người giàu và người nghèo đã gia tăng kể từ thời Reagan. Bài viết này từ Viện Brookings [15] cũng ủng hộ quan điểm này.

Tuy nhiên, có lẽ ý nghĩa thực sự của những quan điểm này bị hiểu sai bởi sự đồng cảm sai lầm. Mặc dù bất bình đẳng tồn tại, nhưng điều này không có nghĩa là chúng ta nên coi đó là biến số chính cần quan tâm. Một lần nữa, những đổi mới công nghệ làm cho hàng hóa trở nên cực kỳ rẻ, cuộc sống của mọi người dễ dàng hơn, cải thiện mức sống và làm cho cuộc sống hàng ngày thuận tiện hơn bằng cách cung cấp khả năng tiếp cận tốt hơn với hàng hóa, dịch vụ, thông tin và kiến ​​thức để đáp ứng nhu cầu và mong muốn của mọi người. Mặc dù có thể có sự bất bình đẳng trong phân phối của cải, nhưng sự tăng trưởng chung của nó sẽ khiến mọi người đều được hưởng lợi. Hơn nữa, xu hướng này sẽ tiếp tục khi của cải ngày càng tăng. Những thứ trước đây chỉ người giàu mới có thể mua được thì giờ đây đã nằm trong tầm tay của hầu hết mọi người. Ví dụ, iPhone cung cấp quyền truy cập vào nhiều thông tin hơn tất cả các thư viện hiện có, trong khi trước đây chỉ những người giàu nhất mới có quyền truy cập vào thư viện, còn hầu như bất kỳ ai cũng có thể mua được. Thư viện lớn nhất châu Âu là Thư viện Vatican vào năm 1481, nơi lưu trữ khoảng 3.500 cuốn sách và tài liệu. ChatGPT ước tính rằng nếu toàn bộ thông tin trên Internet được chuyển đổi thành một lượng thông tin bằng một cuốn sách thì nó sẽ tương đương với khoảng 467 nghìn tỷ cuốn sách. Hãy xem xét sự phát triển của nông nghiệp. Khi nhà kinh tế Milton Friedman viết cuốn Tự do lựa chọn vào năm 1980, ông lưu ý rằng trong thời đại Tuyên ngôn Độc lập được ký kết, “cần có mười chín trong số hai mươi công nhân [làm việc trong ngành nông nghiệp] để nuôi sống cư dân trong nước và sản xuất thặng dư để xuất khẩu đổi lấy hàng hóa nước ngoài. Ngày nay, cần ít hơn một trong hai mươi công nhân để nuôi sống 220 triệu cư dân trong nước và sản xuất thặng dư để biến Hoa Kỳ thành nước xuất khẩu lương thực lớn nhất thế giới”. Peter Theil [16] thường khẳng định rằng vấn đề là sự đổi mới công nghệ trì trệ, chứ không phải là những thất bại về mặt đạo đức liên quan đến các chương trình phúc lợi hoặc mô hình phân phối. Cần có những đột phá trong khoa học và công nghệ để chuyển đổi các ngành công nghiệp và cải thiện mức sống. Cuộc cách mạng thông minh của trí tuệ nhân tạo sẽ có thể hiện thực hóa tiềm năng này. Vậy nên có lẽ tốt nhất là hãy buông bỏ. Tập trung vào sự công bằng hoặc chính nghĩa của một mô hình phân phối cụ thể, như Nietzsche gọi, là một “lương tâm cắn rứt”—cảm giác tội lỗi khi theo đuổi lợi ích riêng của mình mà bỏ qua lợi ích chung được cho là của tập thể, nhưng trên thực tế, những cảm giác như vậy chỉ cản trở sự tiến bộ chứ không thúc đẩy nó. Mục tiêu thực sự và tốt nhất có thể được nói đến là phấn đấu đổi mới và tạo ra giá trị thúc đẩy lịch sử tiến lên, giống như phép ẩn dụ về “bàn tay vô hình” của Adam Smith [17], tự nhiên sẽ hòa giải lợi ích cá nhân của mọi người. Như Milton Friedman đã nói, “Không có lực lượng bên ngoài, không có sự xâm phạm quyền tự do nào là cần thiết để thúc đẩy các cá nhân hợp tác theo cách mà mỗi người trong số họ có thể hưởng lợi từ sự hợp tác đó. Đó là lý do tại sao, như Adam Smith đã nói, cá nhân ‘chỉ quan tâm đến lợi ích của riêng mình’ được ‘một bàn tay vô hình hướng dẫn để thúc đẩy một mục đích độc lập với thiết kế của riêng mình.’”

Mục 1.2

Câu hỏi liệu tăng trưởng kinh tế có đủ để cải thiện phúc lợi và mức sống lâu dài hay không vẫn còn gây nhiều tranh cãi. Rõ ràng là vấn đề này không thể giải quyết được ở đây. Tuy nhiên, mục đích của việc đề cập đến điểm này là để chứng minh rằng cả hai quan điểm đều có giá trị. Mỗi cá nhân theo đuổi lợi ích riêng của mình trên thị trường, và các biến số như giá cả và tiền lương được cân bằng thông qua sự trao đổi tự nguyện giữa mọi người, điều này đã mang lại kết quả to lớn. Nhưng cũng có những khoảng trống nảy sinh.

Tự động hóa là một mối đe dọa tiềm tàng. Sẽ là một sai lầm nếu bỏ qua nó và cho rằng nó chỉ mang tính báo động. Giai đoạn chuyển đổi sau khi AI có thể bị gián đoạn và trước khi đạt được một số hình thức cân bằng có thể rất phức tạp và gây ra những tổn hại không đáng có vốn có thể tránh được nếu được giải quyết ngay từ đầu. Những công nghệ mới mang tính cách mạng có thể có cả mặt tốt và mặt xấu. Ví dụ, phát minh về máy in vào thế kỷ XV đã giải phóng con người khỏi sự kiểm soát thông tin do nhà thờ áp đặt và tạo ra sự gia tăng mạnh mẽ trong các tài liệu khoa học mang lại giá trị to lớn cho nền văn minh. Nhưng nó cũng dẫn đến những cuộc chiến tranh tôn giáo khốc liệt và đẫm máu vì nó cho phép mọi người truyền bá đủ loại thông tin. Do đó, để tránh những kết quả tương tự, điều quan trọng là phải có cách tiếp cận chủ động khi triển khai bất kỳ công nghệ nào có thể sắp xếp lại và tái cấu trúc các thỏa thuận kinh tế - xã hội.

Từ đây, có thể suy ra rằng các biện pháp quản lý là phương tiện tốt nhất để giải quyết những khả năng này. Nhưng thay vì chấp nhận quy định, điều mà Marc Andreessen cảnh báo dưới thời chính quyền Biden, sẽ dẫn đến tình trạng độc quyền AI, bài viết này sẽ tìm cách hỗ trợ trao đổi tự nguyện trên thị trường tự do đồng thời thúc đẩy hợp tác xã hội cần thiết để giúp mọi người thích nghi và hoạt động trong một nền kinh tế ngày càng ít phụ thuộc vào nguồn nhân lực.

Mối quan tâm trong bài viết này là mọi người mất đi cơ hội thực hiện quyền tự chủ của mình và do đó mất đi cảm giác kiểm soát và ảnh hưởng đến cuộc sống của chính mình. Nếu nhiều người bị tước mất cơ hội tham gia lực lượng lao động, một khoảng cách sẽ xuất hiện, cản trở con người phát huy tiềm năng của mình trên thế giới. Họ sẽ không còn cơ hội đưa ra những lựa chọn quan trọng trong cuộc sống với những hậu quả sâu rộng trong các lĩnh vực xã hội quan trọng, những lựa chọn đòi hỏi sự cẩn trọng và tầm nhìn xa. Mọi người sẽ mất đi cơ hội tự kiểm tra bản thân, khám phá sở thích và khuynh hướng tự nhiên của mình, xác định những gì họ coi trọng và thực hiện lựa chọn theo đuổi chúng. Cơ hội chính trong xã hội để phát triển tính kiên trì, động lực và ý chí cá nhân sẽ bị mất đi. Nếu công việc chủ yếu bị thay thế bởi tự động hóa, thì cần phải có một phương tiện tạo cơ hội mới để thay thế. Công việc như một hệ thống xã hội cần phải tiến triển và duy trì các con đường để con người có thể phát triển.

Nhà triết học tự do thế kỷ 20 John Dewey đã viết: "Giống như các giác quan cần các vật thể cảm quan để kích thích chúng, các khả năng quan sát, hồi tưởng và tưởng tượng của chúng ta không hoạt động một cách tự phát mà được kích thích bởi những yêu cầu đặt ra bởi các hoạt động xã hội hiện tại." Các môi trường xã hội như giáo dục và công việc cung cấp phương tiện hoạt động cần thiết để kích thích các khả năng và chức năng cụ thể cần thiết để hoàn thành các nhiệm vụ xác định hoạt động. Người ta thường cho rằng tự động hóa sẽ giải phóng con người khỏi những ràng buộc của các công việc tầm thường và máy móc. Họ sẽ có nhiều thời gian hơn để tìm ra những cách mới để thể hiện nhu cầu của mình và cuối cùng đạt được những mục tiêu mà công việc đã kìm hãm họ. Mọi người sẽ có quyền tự do phát huy tiềm năng của mình. Nhưng điều này sẽ không tự động xảy ra. Cần phải có một môi trường kích thích các hoạt động hướng đến sự tự do, ý nghĩa và mục đích thực sự. Một người có thể được coi là tự do khi anh ta hoàn toàn ở một mình trong một căn phòng mà không ai cản trở chuyển động và khuynh hướng của anh ta. Những người như vậy có thể làm bất cứ điều gì họ muốn. Nhưng nếu không có những tình huống kích thích phản ứng thích hợp, nếu không có khả năng thành công và thất bại, nếu không có những kịch bản đòi hỏi sự hợp tác và phối hợp giúp phát triển các khả năng xã hội và cảm xúc, và nếu không có nhu cầu phát triển các khả năng trí tuệ và giải quyết vấn đề, thì những người trong căn phòng này sẽ ngừng phát triển và thay vào đó sẽ héo mòn, không thể đạt được tự do. Một người rơi tự do từ trên trời xuống mà không bị bất cứ thứ gì cản trở thì có vẻ tự do, nhưng thực ra anh ta không tự do, vì anh ta nhất định sẽ rơi xuống đất.

Như Franz Kafka đã viết: “Tôi tự do, do đó tôi lạc lối.” Và triết gia Jean-Paul Sartre đã nói: "Con người bị kết án là phải tự do."

Vậy thì, câu hỏi đặt ra là làm thế nào để tạo ra một không gian mà mọi người có thể tự nguyện bước vào và tìm kiếm cơ hội để thể hiện những năng lực cần thiết cho một cuộc sống tốt đẹp. Những cơ hội như vậy, nhằm mục đích phát huy quyền chủ động của con người, sẽ được gọi là "cơ hội giàu chất lượng" và môi trường tạo ra những cơ hội này sẽ được gọi là "môi trường giàu chất lượng".

Một “môi trường giàu chất lượng” thể hiện “các cơ hội giàu chất lượng” chính là *“hệ sinh thái nguồn mở”*, đây sẽ là mô hình chính cho sự phát triển của trí tuệ nhân tạo. Nó cung cấp khuôn khổ sau: thị trường sẽ cung cấp cho mọi người cơ hội phát huy khả năng của mình thông qua công việc đầy thử thách và kích thích để hiện thực hóa các dự án có ý nghĩa. Mọi người sẽ phải học các kỹ năng mới và vượt qua các rào cản, nhưng quá trình này không chỉ cần thiết để duy trì một thị trường nơi mọi người có thể cạnh tranh, đưa ra lựa chọn và phát triển khả năng hành động, mà còn để thúc đẩy mục đích và ý nghĩa trong cuộc sống của mọi người. Nếu nền kinh tế muốn đóng cửa những hình thức làm việc cũ như lắp ráp và dịch vụ thì cần phải tạo ra nhiều cơ hội hơn cho mọi người làm những công việc có ý nghĩa. Như nhà kinh tế học Tyler Cowen đã chỉ ra trên podcast Lex Fridman, mọi người cần có việc gì đó để làm. Họ không muốn chỉ ở nhà, như lệnh phong tỏa vì COVID đã chứng minh. Nếu lao động thường xuyên và ít kỹ năng bị tự động hóa, thì lựa chọn duy nhất là đảm bảo có “cơ hội chất lượng cao” để mọi người có thể sử dụng và rèn luyện khả năng của mình để làm công việc có ý nghĩa.

Do đó, một mô hình mới cần được đưa vào nền kinh tế. Lấy cảm hứng từ cuốn sách The Hacker Ethic của Pekka Himanen [18], mọi người nên chuyển từ mô hình làm việc dựa trên công nghiệp sang “mô hình hacker”. Trong mô hình công nghiệp, cá nhân chủ yếu thực hiện các công việc lao động lặp đi lặp lại với mục đích duy nhất là kiếm thu nhập để tồn tại. Ngược lại, mô hình hacker tập trung vào giá trị nội tại, nhấn mạnh vào sự vui vẻ, phấn khích, sáng tạo và tính vui tươi của chính công việc. Nó được đặc trưng bởi niềm đam mê và sự vui chơi hơn là nghĩa vụ xã hội là “hoàn thành trách nhiệm của một người tại nơi làm việc” hoặc “góp phần vào nền kinh tế”, như Max Weber [18] đã tiết lộ trong Chủ nghĩa tư bản và Đạo đức Tin lành. Mô hình hacker nhấn mạnh vào khả năng của con người và tiềm năng tạo ra giá trị có thể nâng cao tính nhân văn. Mô hình công nghiệp tạo ra cảm giác xa lạ giữa người lao động và sự tham gia tích cực của họ vào thế giới: người lao động thờ ơ với công việc họ đóng góp; mọi người thường không thích hoặc thậm chí ghét công việc của họ. Họ đến đó để kiếm tiền chứ không phải để làm công việc có ý nghĩa. Như Shimanin viết, “Cải cách cách thức làm việc không chỉ là vấn đề tôn trọng người lao động mà còn tôn trọng con người như con người. Những hacker không áp dụng câu châm ngôn ‘thời gian là tiền bạc’ mà là ‘đó là cuộc sống của tôi’.” Như Eric Steven Raymond nhận xét trong cuốn How To Become A Hacker, [20] những hacker coi thế giới như đầy rẫy những vấn đề hấp dẫn và tìm thấy sự tự do trong công việc để giải quyết chúng. Họ tìm kiếm các dự án đòi hỏi động lực và đam mê, và tin rằng thế giới sẽ tốt đẹp hơn vô cùng khi những người khác có cơ hội có được sự tự do tương tự, điều này đòi hỏi sự hợp tác xã hội và khả năng tiếp cận thông tin mở rộng nhất có thể - đó chính là ý nghĩa của "nguồn mở".

Để làm nổi bật lý do tại sao việc giới thiệu một mô hình mới lại quan trọng và có ý nghĩa lịch sử to lớn để đáp ứng những thách thức của trí tuệ nhân tạo, chúng ta có thể quay trở lại với những ý tưởng của Adam Smith. Sau đó, các khái niệm về "môi trường giàu chất lượng" và "cơ hội giàu chất lượng" sẽ được làm rõ hơn và áp dụng vào hệ thống độc quyền trí tuệ nhân tạo hiện tại với công nghệ độc quyền làm cốt lõi. Khi đó có thể thấy rằng những công ty độc quyền này sẽ kìm hãm sự phát triển của mô hình tin tặc và do đó không được mong muốn.

Theo quan điểm của Adam Smith, chúng ta có thể thấy rằng mặc dù công nghiệp hóa đã cải thiện đáng kể mức sống của con người trong thời gian dài, nhưng nó cũng có tác động tiêu cực đến những người làm công việc lặp đi lặp lại và máy móc, bởi vì loại lao động này làm suy yếu khả năng kích thích khả năng nhận thức của con người và cản trở sự phát triển toàn diện của nó. Sự phân công lao động đã thúc đẩy đáng kể quá trình chuyên môn hóa, nhưng lại làm giảm cơ hội của cá nhân trong việc sử dụng những khả năng trí tuệ cao hơn - vốn là cơ sở cho công việc có ý nghĩa, mục đích và viên mãn. Trí tuệ nhân tạo và tự động hóa đang trở thành chất xúc tác cho sự chuyển đổi, dần thay thế các mô hình làm việc và logic sản xuất của thời đại công nghiệp, đồng thời chuyển giao các nhiệm vụ từng do con người đảm nhiệm sang máy móc thông minh. Nếu trí tuệ nhân tạo thực sự là một tiến bộ - tức là sự tiến bộ của con người - thì nó phải đáp ứng được mối quan tâm của Adam Smith về sự phân công lao động và tác động của nó đến đời sống con người.

Phần 2

Mục 2.1

Adam Smith đã viết cuốn Sự giàu có của các quốc gia vào năm 1776. Dưới ảnh hưởng của Isaac Newton, Smith muốn hiểu được thiết kế đằng sau xã hội và cách thức hoạt động của nó, tương tự như cách Newton khám phá và xây dựng các định luật vật lý giải thích vũ trụ theo thuật ngữ cơ học. Mô hình của thời đại đó là xem các hiện tượng được tổ chức và sắp xếp giống như một chiếc đồng hồ được điều chỉnh chính xác, với tất cả các bộ phận và cơ chế hoạt động cùng nhau một cách hài hòa để tạo ra nhiều hiệu ứng và hiện tượng mới nổi.

Vào thời Smith, cuộc cách mạng công nghiệp đầu tiên đã diễn ra ở Anh. Các thành phố được mở rộng, hàng hóa và dịch vụ từng chỉ dành cho người giàu trở nên rẻ hơn và dễ tiếp cận hơn, mức sống được cải thiện, cơ sở hạ tầng được phát triển và rõ ràng là mọi người có cuộc sống tốt đẹp hơn bao giờ hết. Smith đã quan sát sự tiến bộ của xã hội. Nhờ Kỷ nguyên Khám phá và những công nghệ cho phép người châu Âu đặt chân đến Tân Thế giới, họ đã tiếp xúc với những dân tộc dường như chưa trải qua những quá trình lịch sử mà châu Âu đã trải qua và bị người châu Âu coi là "chưa văn minh". Do đó, bản chất của lục địa châu Âu là lịch sử và nền văn minh đang bước vào một giai đoạn mới và tiên tiến hơn. Những đổi mới bắt nguồn từ khám phá khoa học và kiến ​​thức làm tăng năng suất và hiệu quả, do đó làm cho việc tổ chức các hệ thống xã hội trở nên phức tạp hơn. Smith muốn hiểu cơ chế nhân quả thúc đẩy quá trình này.

Smith đã quan sát và tin rằng sự phân công lao động đóng vai trò quan trọng, thậm chí là cơ bản trong nền kinh tế xã hội. Khi tổ chức xã hội mở rộng, các quy trình sản xuất và chế tạo dần được chia thành các nhiệm vụ chuyên môn hóa hơn, kết quả là sản lượng của các quy trình này tăng lên đáng kể. Trong khuôn khổ nghề thủ công truyền thống, những người thợ thủ công cống hiến cả cuộc đời mình cho nghề thủ công hoàn chỉnh, học mọi khía cạnh cần thiết và thành thạo từng phần. Cơ cấu phường hội này dần được thay thế bằng mô hình nhà máy chuyên môn hóa, hệ thống hóa sản xuất thông qua phân công lao động tại các thành phố đang phát triển. Một hệ thống cá nhân rộng lớn như vậy xuất hiện, đòi hỏi mức độ phối hợp cao, và sự phân công lao động tổ chức hệ thống này thành một cơ chế phức tạp nhằm mục đích hòa giải lợi ích của mọi người.

Smith cũng tin rằng sự phân công lao động phản ánh một số đặc điểm sâu sắc hơn của bản chất con người. Mọi người đổ xô đến các thành phố để kiếm tiền công cho công sức lao động của họ và tận hưởng điều kiện sống tốt hơn vì, Smith lập luận, con người có xu hướng bẩm sinh là tham gia vào trao đổi (truck), đổi hàng (barter) và buôn bán (exchange).[21] “Xu hướng trao đổi, đổi chác và buôn bán một thứ tốt để lấy thứ tốt khác là phổ biến ở tất cả con người và không có ở bất kỳ nhóm động vật nào khác”, ông viết. Các loài động vật như sói thường tự tổ chức thành các nhóm theo thứ bậc, chim mới nở có xu hướng bay và các sinh vật như cây cối cạnh tranh ánh sáng mặt trời trong những khu rừng rậm rạp. Ngược lại, con người trao đổi, đổi chác và buôn bán vì họ có xu hướng bẩm sinh muốn cải thiện điều kiện sống của mình. Sự phân công lao động tạo điều kiện thuận lợi cho mục tiêu này.

Tuy nhiên, Smith tin rằng sự phân công lao động là một sự đánh đổi—nó cũng có cái giá của nó. Trong khi mức sống của người dân được cải thiện và họ được hưởng những điều kiện tốt hơn để đáp ứng các nhu cầu tiêu dùng như thực phẩm, nước và nơi ở, thì sự phân công lao động đã biến người lao động thành những bánh răng trong một cỗ máy. Những nhiệm vụ này đòi hỏi ít nỗ lực nhận thức. Khi một nhiệm vụ đã trở thành thói quen và trở thành trí nhớ cơ bắp, sẽ không còn trở ngại hay vấn đề nào cần phải vượt qua nữa. Do đó, Smith rất lo ngại rằng quá trình này sẽ gây ra những tác động tiêu cực sâu sắc đến nhận thức theo thời gian. Mọi người đi làm và miễn là họ quen thuộc với công việc của mình, họ không cần phải động não; chúng hoạt động một cách máy móc. Smith đã viết thẳng thắn: “Một người đã thực hiện một số ít các hoạt động đơn giản trong suốt cuộc đời mình, mà hiệu quả của chúng luôn rõ ràng, thì không cần phải vận dụng sự hiểu biết của mình, hoặc sử dụng sự khéo léo của mình để tìm kiếm giải pháp cho những khó khăn không bao giờ phát sinh. Anh ta tự nhiên trở nên gần như đần độn và thiếu hiểu biết như loài người có thể.” Các cơ hội do phân công lao động mang lại về mặt chất lượng kém và không giúp con người có cuộc sống có ý nghĩa và mục đích. Mượn thuật ngữ của một triết gia Khai sáng khác là Immanuel Kant, sự phân công lao động không tôn trọng phẩm giá con người, đòi hỏi phải nhắm tới và nuôi dưỡng những năng lực cần thiết để cho phép mọi người sống cuộc sống theo lựa chọn của riêng họ. Có phẩm giá có nghĩa là có ảnh hưởng và quyền kiểm soát cuộc sống của chính mình.

Sự phân công lao động tạo ra nhiều cơ hội hơn để nâng cao mức sống, nhưng không cung cấp "cơ hội phong phú về chất lượng" cho phép mọi người tích hợp khả năng của mình và đạt được cuộc sống toàn diện. Những cơ hội có sẵn cho hầu hết mọi người không thúc đẩy họ tập trung năng lực sáng tạo và năng suất của mình vào các mục tiêu sẽ mở rộng cảm giác tự do của họ trên thế giới. Sự phân công lao động mang lại nhiều cơ hội hơn so với hệ thống phường hội, nhưng những cơ hội này cũng hời hợt hơn và ít có khả năng tạo ra cảm giác kiểm soát. Nhưng do mức sống cao nên mọi người thường lựa chọn những công việc khiến họ trở nên chậm chạp. Nhưng như Smith đã quan sát, mức sống tăng cao vẫn chưa đủ để đáp ứng đầy đủ nhu cầu của con người. Nó không giúp hầu hết mọi người nhận ra được khả năng cao hơn của mình.

Smith tin rằng cần phải có những cải tiến. Điều cần thiết là mọi người có nhiều “cơ hội chất lượng cao” hơn để có thể sống cuộc sống có ý nghĩa và mục đích hơn, thể hiện phẩm giá con người và tạo cơ sở để thực hiện quyền tự quyết của mình. Sự phân công lao động mang lại lợi ích về tự do vật chất nhưng không cung cấp đủ cơ hội cho các quyền tự do nội tại hơn do tác nhân thúc đẩy.

Đây chắc chắn là một trong những lời chỉ trích chính của Karl Marx đối với chủ nghĩa tư bản. Dưới chủ nghĩa tư bản, con người bị xa lánh khỏi lao động của mình. Sự tha hóa lao động có nghĩa là con người bị tách khỏi hoạt động của chính mình; nghĩa là, có một khoảng cách được tạo ra giữa họ và năng lực sáng tạo và năng suất của họ. Trong tác phẩm về Marx, nhà tâm lý học Eric Fromm [22] đã viết: “Đối với Marx, quá trình tha hóa được thể hiện trong công việc và sự phân công lao động. Công việc là sự kết nối tích cực giữa con người và thiên nhiên, một quá trình sáng tạo ra một thế giới mới, bao gồm cả việc sáng tạo ra chính con người… Nhưng với sự phát triển của sở hữu tư nhân và sự phân công lao động, lao động mất đi bản chất là biểu hiện của sức mạnh con người; lao động và sản phẩm của nó trở nên tách biệt khỏi con người, khỏi ý chí và kế hoạch của con người.”

Con người hiểu và định hình bản sắc của mình thông qua các hoạt động mà họ tham gia và các lực lượng và động lực bên trong mà họ đầu tư vào chúng. Bằng cách tạo ra và định hình thế giới và môi trường xung quanh, đồng thời tập trung năng lượng vào các dự án và mục tiêu bên ngoài, một người đạt được ý thức về bản thân trong thế giới. Hoạt động, chứ không phải là tiêu dùng thụ động hay nhiệm vụ, định nghĩa nên cái mà Marx gọi là bản chất con người. Như Fromm đã chỉ ra trong cuốn sách To Have or To Be, chính thông qua "tồn tại" chứ không phải "sở hữu" mà một người có thể trải nghiệm được ý nghĩa và mục đích của cuộc sống. Bằng cách tồn tại trong tình yêu, tồn tại trong đam mê, tồn tại trong hành động, tồn tại trong hy vọng, tồn tại trong mục đích và tồn tại trong năng suất, người ta có thể sống một cuộc sống viên mãn mà không cần phải dựa vào việc “có” những thứ này (tình yêu, đam mê, sự tích cực, v.v.). Sự phân công lao động nhấn mạnh đến "quyền sở hữu", nhưng nhiều nhiệm vụ và hoạt động liên quan đến nó không khuyến khích mọi người phát triển ý thức "tồn tại". Như nhà thơ người Đức Johann Wolfgang von Goethe đã nói, con người phấn đấu để tồn tại bằng cách “biến đổi bản thân từ đêm tối của khả năng thành ngày mới của hiện thực”. Con người tìm cách trở thành chính mình bằng cách thể hiện ra bên ngoài các giá trị và giả định bên trong, và quá trình này đạt được thông qua hoạt động. Fromm đã viết: "Con người chỉ sống trong hành động sản xuất, chỉ khi con người nắm bắt được thế giới bên ngoài bằng cách thể hiện những khả năng đặc thù của con người và nắm bắt thế giới bằng những khả năng này... Trong quá trình sản xuất này, con người nhận ra bản chất của mình." Sự phân công lao động làm giảm khả năng chủ động của con người, tức là khả năng con người chủ động tác động và chỉ đạo cuộc sống của chính mình theo những cách có ý nghĩa mà họ coi trọng, lựa chọn và thực hiện theo ý muốn của mình.

Bằng cách tạo ra một "môi trường giàu chất lượng", mô hình tin tặc và việc thúc đẩy mã nguồn mở của nó mang lại nhiều "cơ hội giàu chất lượng" thúc đẩy sự tiến bộ trong các cấu trúc xã hội và chính trị của chúng ta. Nó có khả năng hiện thực hóa những khía cạnh tích cực hơn của bản chất con người - khả năng hành động của con người - thay vì chỉ những khía cạnh tiêu cực và tiêu thụ. Giả định chính ở đây là nếu AI phát triển và được tích hợp vào nền tảng kinh tế, nó sẽ giúp cuộc sống của con người tốt đẹp hơn. Cụ thể hơn, nếu tự động hóa diễn ra, kết quả sẽ là cải thiện cuộc sống của con người chứ không phải gây hại cho họ. Một cách để đạt được điều này là đảm bảo rằng "các cơ hội chất lượng cao" được phân bổ đủ để mọi người đều có thể hưởng lợi từ chúng, và mã nguồn mở là một cách để đạt được điều này. Một lý do quan trọng khiến sự phát triển của AI có thể khiến hoàn cảnh của con người trở nên tồi tệ hơn và ngăn chặn các cơ hội tiềm năng của họ là sự tồn tại của các công ty độc quyền sử dụng các mô hình độc quyền để kiểm soát AI và thống trị việc sử dụng thị trường này. Mô hình hacker và mã nguồn mở cung cấp các giải pháp khả thi để tránh kết quả này.

Mục 2.2

Trước khi hiểu cách các công ty độc quyền làm giảm “các cơ hội giàu chất lượng”, chúng ta cần làm rõ hơn “các cơ hội giàu chất lượng” là gì và chúng kích thích và giúp phát triển những năng lực nào. Sau khi giải thích bản chất của những cơ hội này và tầm quan trọng của chúng, chúng ta sẽ tìm hiểu cách thức độc quyền có thể làm giảm đáng kể tính khả dụng của những cơ hội này và điều này có ý nghĩa gì.

Ý tưởng về “cơ hội giàu chất lượng” bắt nguồn từ Aristotle [23] và được phát triển thêm bởi triết gia Martha Nussbaum và nhà kinh tế học Amartya Sen. Aristotle tin rằng con người phải đạt được những chức năng hoặc cách thức nhất định để phát triển và sống một cuộc sống viên mãn và có phẩm giá. Ông tin rằng có một "bản chất con người" bao gồm cả nhu cầu cơ bản và nhu cầu cấp cao hơn. Bất kể lịch sử và những điều kiện ngẫu nhiên thay đổi như thế nào, con người vẫn có chung một số đặc điểm cơ bản. Tất nhiên, những đặc điểm này phụ thuộc vào bối cảnh lịch sử, nhưng có thể thấy một số điểm nhất quán cần thiết trong mọi nền văn hóa và nền văn minh. Aristotle đã nói: "Mục đích của mọi sự vật đều hướng tới là tốt đẹp." Cái gọi là "tốt" chính là chức năng thích hợp của một sự vật. Ví dụ, lợi ích của mắt là “nhìn thấy” và lợi ích của hạt giống là “mọc thành cây”. Để thực hiện đúng chức năng của một cái gì đó tức là đạt được sự "phát triển" của nó, tức là đạt được trạng thái mà nó theo đuổi và phấn đấu hướng tới. Đạt tới trạng thái như vậy là đạt được giá trị nội tại.

Để hoạt động như một con người, một người cần những nhu cầu cơ bản của cuộc sống như thức ăn, nước, nơi ở và khả năng di chuyển. Nhưng bản thân những đồ vật này không có giá trị nội tại; Chúng có giá trị vì chúng cho phép một người hoạt động theo đuổi những điều sâu xa hơn, có giá trị thực chất hơn. Nếu một người chỉ có những điều kiện sống cơ bản này, chúng ta có thể nói rằng người đó đang "hoạt động", nhưng chưa chắc đã "hoạt động tốt". Để một người "hoạt động tốt", cần phải có những nguồn lực khác có giá trị nội tại lớn hơn. Con người cần giáo dục và thông tin để phát triển khả năng nhận thức của mình; họ cần gia đình và các mối quan hệ gần gũi để phát triển các kỹ năng xã hội, bản sắc cá nhân và xử lý cảm xúc; và họ cần những kênh để thực hiện ý chí, khám phá sở thích, theo đuổi đam mê và nuôi dưỡng mục đích sống. Một sự sắp xếp chính trị và xã hội tốt, loại hệ thống xã hội mà chúng ta nên hướng tới, phải cung cấp cho mọi người những cơ hội cụ thể để thực hiện những nhu cầu này và do đó đạt được trạng thái hoạt động tốt của con người. “Cơ hội giàu chất lượng” là những cơ hội tạo nền tảng cho sự phát triển các năng lực có giá trị nội tại của con người, chẳng hạn như khả năng đưa ra quyết định sáng suốt, khả năng đặt ra các mục tiêu có giá trị và con đường để đạt được các mục tiêu đó, cũng như khả năng xây dựng các mối quan hệ có ý nghĩa và có tác động. Các thể chế xã hội như công việc, giáo dục, cộng đồng và nghệ thuật là những môi trường giàu chất lượng kích thích và thúc đẩy các năng lực cần thiết để đạt được các mục tiêu này.

Các cơ hội nâng cao chất lượng rất quan trọng vì chúng giúp mọi người phát triển khả năng phát triển “quyền tự quyết”. Mượn một khái niệm từ nhà tâm lý học Albert Bandura của Đại học Stanford [24], chúng ta có thể hiểu “quyền tự quyết của con người” là khả năng của cá nhân cảm thấy rằng họ có quyền kiểm soát và ảnh hưởng đến cuộc sống của mình. Cụ thể hơn, các cơ hội làm giàu chất lượng sẽ kích thích các hành vi hướng tới khả năng “tự tin”. Cái gọi là "tự tin" đề cập đến cảm giác tự tin của một người khi đối mặt với những thách thức và trở ngại. Khi đối mặt với một nhiệm vụ khó khăn và mới lạ, những người có lòng tự tin cao sẽ tự đánh giá mình có khả năng vượt qua khó khăn và hoàn thành nhiệm vụ; họ sẽ có động lực để kiên trì và vượt qua thất bại; và họ sẽ có thể duy trì trạng thái tinh thần tốt ngay cả trong những tình huống phức tạp và xa lạ. Các cơ hội nâng cao chất lượng được thiết kế để phát triển các năng lực giúp nâng cao hiệu quả bản thân và cần thiết để đối phó với các tình huống cụ thể. Thông qua những cơ hội này, một người có thể thực hiện quyền tự chủ của mình, giành quyền kiểm soát và do đó mở rộng cảm giác tự do của mình. Như Bandura (1994) [25] đã nêu, “Cảm giác tự tin của một người càng lớn thì mục tiêu mà người đó đặt ra cho bản thân càng khó khăn và cam kết thực hiện các mục tiêu đó càng lớn”. Do đó, bằng cách nâng cao hiệu quả bản thân, cả ở cấp độ niềm tin và cấp độ thực tế, cá nhân sẽ đạt được mức độ tự do cao hơn và sống một cuộc sống có ý nghĩa và trọn vẹn hơn.

Công việc đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành bản sắc và bản ngã của một cá nhân. Nó cung cấp cho mọi người cơ hội khám phá những con đường sự nghiệp khác nhau, cho phép họ khám phá ra điều họ muốn theo đuổi trong cuộc sống. Công việc thường là cách quan trọng để thiết lập các mối quan hệ chuyên môn và cá nhân cũng như hòa nhập vào các mạng xã hội khác nhau. Đây cũng là phương tiện để mọi người có được khả năng và thăng tiến trên nấc thang xã hội. Lĩnh vực công việc này cũng giúp mọi người phát triển động lực, trí thông minh và thái độ trong nhiều môi trường và tình huống khác nhau. Nói cách khác, công việc mang đến cho con người cơ hội phát triển những chức năng hoặc lối sống nhất định, cần thiết để có được cuộc sống tốt đẹp.

Ví dụ, hãy tưởng tượng một người trẻ lần đầu tiên bước vào lực lượng lao động. Ông đã thử nhiều công việc. Ông nhận ra rằng mình không thích ngành bán lẻ vì nó đòi hỏi phải tương tác liên tục với khách hàng. Anh lại thử dịch vụ giao hàng nhưng thấy rằng mình không thích công việc lặp đi lặp lại ngày này qua ngày khác. Cuối cùng, anh tìm được việc làm tại một công trường xây dựng và thấy một số công việc vừa thú vị vừa đầy thử thách. Ông thích cảm giác làm việc bằng chính đôi tay của mình nên quyết định theo đuổi sự nghiệp trong nghề này. Người này sau đó theo học trường kỹ thuật, xây dựng các mối quan hệ quan trọng, được thử thách trong môi trường mới, có động lực để nâng cao kỹ năng, tích lũy kiến ​​thức và kinh nghiệm, và trong quá trình đó liên tục phải đối mặt và vượt qua những khó khăn và trở ngại mới. Sau khi tốt nghiệp, anh đã nắm bắt cơ hội và nhận được rất nhiều sự quan tâm và hỗ trợ từ một người cố vấn đánh giá cao tính chuyên nghiệp của anh. Sau đó, anh làm việc cho một công ty một thời gian và tích lũy đủ kiến ​​thức cũng như sự tự tin để quyết định thành lập công ty riêng nhằm đạt được mục tiêu này. Anh bắt đầu xây dựng mối quan hệ với khách hàng, tập trung vào các kỹ năng giúp anh tạo được sự khác biệt so với đối thủ cạnh tranh và cuối cùng đã xây dựng được một doanh nghiệp thành công.

Điều này nghe có vẻ lý tưởng, nhưng đây là một ví dụ quen thuộc và thực tế. Nó mô tả một cuộc sống có mục đích được hình thành thông qua những cơ hội tìm thấy trong môi trường và tình huống mang lại những trải nghiệm tạo ra ý thức về khả năng hành động và lòng tự trọng. Tất nhiên, để đạt được bức tranh cuộc sống như vậy thường đòi hỏi nhiều điều kiện khác, chẳng hạn như lớn lên trong một môi trường hỗ trợ và có đủ nguồn lực cũng như thời gian để khám phá sở thích cá nhân, nhưng ở Hoa Kỳ, công việc chắc chắn là kênh cốt lõi để phát triển các chức năng chính tạo nên một cuộc sống tốt đẹp. Người trong câu chuyện trên đã đạt được thành công và thành tựu bằng cách học các kỹ năng mới, vượt qua thử thách và đưa ra những lựa chọn quan trọng để ứng phó với môi trường xã hội. Khi phát triển trong lĩnh vực chuyên môn, ông tiếp tục đặt ra những mục tiêu mới và có đủ sự tự tin để tin rằng mình có thể đạt được chúng. Ông đã phát triển được một hệ thống năng lực hoàn chỉnh và cuối cùng đã có được ý thức về phẩm giá. Bất kể người này có những trải nghiệm sống tuyệt vời trong quá khứ hay tương lai, nếu không có cơ hội cho phép họ làm việc và phát triển, chất lượng cuộc sống của họ sẽ giảm đi rất nhiều.

Đây là một ví dụ thực tế, nhưng người này sẽ được ẩn danh. Sau khi tốt nghiệp đại học ở Hà Lan, anh không muốn tìm một "công việc bình thường" và bắt đầu đi du lịch đến các quốc gia khác. Anh ấy kiếm được tiền từ việc làm nhạc trên YouTube và ở tại các khách sạn và nhà trọ khắp nơi. Nhưng khi tiền bạc cạn kiệt, ông bắt đầu cảm thấy cô đơn, xa lánh và trở nên chán nản. Anh ấy hoàn toàn tự do - anh ấy có thể đi bất cứ đâu, nhìn thấy bất cứ thứ gì, làm bất cứ điều gì anh ấy muốn - nhưng anh ấy cảm thấy vô cùng cô đơn. Nằm một mình trên giường trong một nhà trọ dành cho thanh thiếu niên ở Châu Á, nhìn chằm chằm lên trần nhà, không tiền, không bạn gái, không việc làm, anh nhớ lại những gì cha anh từng nói với anh: “Ông ấy đã dạy tôi khi tôi còn nhỏ: bất cứ khi nào tôi cảm thấy thất vọng hoặc không biết phải làm gì, tôi sẽ đi tìm một đống cát, cầm xẻng và di chuyển cát từ bên này sân sang bên kia… Làm một số công việc chân tay, làm một điều gì đó khó khăn—hãy làm một điều gì đó. Tôi đã làm như vậy với các dự án khởi nghiệp của mình.” Vì vậy, anh ấy bắt đầu học lập trình, phát triển phần mềm và ứng dụng, và sử dụng nền tảng Stripe [26] để công bố công trình của mình cho công chúng nhằm gây quỹ. Ông tập trung vào các hoạt động mang lại định hướng và cơ hội sáng tạo. Với "tinh thần hacker" thực sự, anh ấy nhìn thế giới như một nơi hấp dẫn chứa đầy những vấn đề cần giải quyết, một số trong đó anh ấy cho là dễ giải quyết và đáng giá, vì vậy anh ấy cố gắng giải quyết chúng. Thật đáng kinh ngạc, anh ấy đã đặt mục tiêu thành lập mười hai công ty khởi nghiệp trong một năm — và anh ấy đã làm được.

Ban đầu, người đó cảm thấy xa lạ và cô đơn, thiếu mục đích sống. Vì vậy, anh đã hành động và đắm mình vào việc thể hiện sự sáng tạo bằng cách sử dụng các công cụ và ngôn ngữ lập trình cơ bản. Bằng cách tận dụng trí tuệ nhân tạo, anh ấy cũng có thể tạo ra những sản phẩm có giá trị và thiết thực để người khác sử dụng và trải nghiệm. Ông nghe theo lời khuyên của cha và hành động, chứng trầm cảm và lo âu của ông dần thuyên giảm. Trong một môi trường giàu thông tin, anh ấy đã khám phá ra nhiều "cơ hội chất lượng cao" để phát triển bản thân và nâng cao năng lực cũng như hiệu quả của mình. Anh ấy hướng đến những mục tiêu đầy thử thách hơn và liên tục nỗ lực để đạt được chúng. Công nghệ nguồn mở đóng vai trò quan trọng trong quá trình này.

Đây cũng chính là ý nghĩa của hệ sinh thái Dora. Thông qua các nền tảng như DoraHacks.io, những người như mô tả ở trên có thể tận dụng "cơ hội làm giàu chất lượng" để hợp tác với các nhà phát triển trên toàn thế giới, cùng sáng tạo và tạo ra các giải pháp có ý nghĩa mà mọi người thấy cấp thiết và phù hợp. Hệ sinh thái cung cấp cho các nhà phát triển các nguồn lực cần thiết để tham gia các nhóm “BUIDL” ở bất kỳ đâu trên thế giới để giải quyết các vấn đề hấp dẫn; cảm thấy có tinh thần cộng đồng với những người xây dựng khác trong các cuộc thi hackathon; và thúc đẩy họ đạt được các mục tiêu có ý nghĩa thông qua các động cơ khuyến khích, thường dẫn đến các nhiệm vụ ở giai đoạn tiếp theo đầy thử thách và thú vị hơn. Hệ sinh thái Dora tạo ra một môi trường đầy đủ khả năng cho phép mọi người xây dựng các sản phẩm và dịch vụ phi tập trung, chẳng hạn như trả lại quyền sở hữu cho chính người dùng, tăng cường tính tự chủ, bảo mật và khả năng kiểm soát tài sản tài chính trong thế giới kỹ thuật số. Như đã thảo luận thêm bên dưới, các tập đoàn lớn và công ty độc quyền thường không được hưởng lợi trực tiếp từ các loại công nghệ này. Vậy họ có động lực gì để tài trợ cho loại công nghệ này? Nền tảng công nghệ nguồn mở cải thiện chất lượng giá trị vì nó cung cấp cho mọi người con đường để phát triển các sản phẩm có ý nghĩa hơn, thường có ý nghĩa hơn so với các sản phẩm do các tổ chức lớn, tập trung hẹp sản xuất.

Do đó, nếu tự động hóa có khả năng làm giảm hoặc thậm chí loại bỏ "các cơ hội giàu chất lượng" để mọi người thực hiện quyền tự chủ của mình và có được cảm giác tự tin, thì không gian mà nó để lại nên được thay thế bằng các cơ hội khác giàu chất lượng hơn. Nếu có thứ gọi là "bản chất con người", và bản chất con người này bao gồm một tập hợp các năng lực cần được phát triển để con người có thể sống một cuộc sống đàng hoàng, thì các sắp xếp chính trị và xã hội tốt nhất và mong muốn nhất nên là phân bổ công bằng "các cơ hội phong phú về chất lượng" để đảm bảo rằng mọi người có quyền lựa chọn sử dụng năng lực của mình và trở thành những cá nhân có thể hoạt động tốt và đạt được cuộc sống thịnh vượng. Cung cấp cho mọi người những cơ hội phong phú về chất lượng để họ có thể tận dụng và tổ chức, huy động và tập trung sức mạnh bên trong của mình vào các hoạt động có thể rèn luyện và kích thích khả năng cá nhân, tạo nền tảng để mọi người sống một cuộc sống có ý nghĩa hơn. Đó là việc trao cho mọi người quyền tự do để trở thành con người mà họ coi trọng.

Phần tiếp theo sẽ thảo luận về các công ty độc quyền AI và tiết lộ cách chúng đang ngăn chặn các cơ hội trong tương lai như những cơ hội được mô tả ở trên.

Phần 3

Mục 3.1

Những công ty độc quyền tiềm năng trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo là điều hiển nhiên: Google, Apple, Microsoft, Meta và Amazon. Các công ty này, cùng với một số ít công ty khác, chiếm 65% lưu lượng truy cập web cố định và 68% lưu lượng truy cập web di động vào năm 2024. [27] Google chiếm khoảng 90% thị trường tìm kiếm toàn cầu và tên thương hiệu của công ty này gần như đã trở thành từ đồng nghĩa với hành động “tìm kiếm”; Meta sở hữu các nền tảng truyền thông xã hội lớn như Instagram, Facebook và WhatsApp, đây là những nền tảng được mọi người truy cập nhiều để giao tiếp và chia sẻ thông tin hàng ngày; Microsoft kiểm soát khoảng 72% thị trường hệ điều hành máy tính để bàn; ở Hoa Kỳ, Apple chiếm khoảng 60% thị phần điện thoại thông minh; và Amazon thống trị bán lẻ trực tuyến, với quy mô “lớn hơn 15 nhà bán lẻ thương mại điện tử lớn nhất tiếp theo tại Hoa Kỳ cộng lại” [28]. Hơn nữa, Google, Meta và Amazon cùng nhau chiếm khoảng 60% doanh thu quảng cáo tại Hoa Kỳ. Các sản phẩm, quảng cáo đẹp mắt và hoạt động mua bán sự chú ý mà chúng ta thấy trực tuyến phần lớn đều do một số ít công ty công nghệ lớn này điều hành. Theo Synergy Research[29], vào cuối thế kỷ này, riêng Microsoft, Google và Amazon có thể kiểm soát tới hai phần ba dữ liệu của thế giới. Các công ty này cũng kiểm soát phần lớn cơ sở hạ tầng đám mây—Amazon, Microsoft và Google (và Alibaba) cùng nhau chiếm 67% thị phần điện toán đám mây toàn cầu [30].

Các công ty này có nguồn dự trữ tài nguyên khổng lồ và từ lâu đã áp dụng nhiều biện pháp khác nhau để loại bỏ đối thủ cạnh tranh, bao gồm loại bỏ các mối đe dọa tiềm ẩn thông qua sáp nhập và mua lại, sử dụng vị thế thống lĩnh thị trường để quảng bá sản phẩm của riêng họ trước, thực hiện định giá phá hoại, tận dụng hiệu ứng mạng lưới và các chiến lược nổi tiếng khác. Ví dụ, xét đến sự thống lĩnh thị trường thương mại điện tử của Amazon, công ty này có thể ưu tiên sản phẩm của mình hơn sản phẩm của các nhà cung cấp khác có chất lượng cao hơn. Người tiêu dùng thường có xu hướng mua sản phẩm của Amazon hơn khi họ thấy mức giá thấp hơn và Amazon có đủ nguồn lực để duy trì chiến lược giá thấp này. Xét về hiệu ứng mạng, “hầu hết các gã khổng lồ công nghệ hiện có hàng tỷ người dùng [31]”, tạo ra những rào cản gần như không thể vượt qua đối với các công ty khởi nghiệp và các công ty nhỏ hơn. Google cũng đã nhiều lần bị cáo buộc cố tình hạ thứ hạng của một số nội dung nhất định và ưu tiên thông tin có lợi cho lợi ích riêng của mình.

Ngày nay, các công ty này đang tích cực cạnh tranh để giành vị thế thống trị trong việc phát triển trí tuệ nhân tạo. “Meta, Microsoft, Amazon và Alphabet dự kiến ​​sẽ đầu tư tổng cộng lên tới 325 tỷ đô la vào chi tiêu vốn và đầu tư vào năm 2025… Con số này tăng 46% so với mức khoảng 223 tỷ đô la mà các công ty này báo cáo vào năm 2024 [32].” Hơn nữa, “gần như không có ngoại lệ, tất cả các công ty khởi nghiệp, công ty mới tham gia và thậm chí cả các phòng nghiên cứu AI đều dựa vào các công ty công nghệ lớn này: họ dựa vào cơ sở hạ tầng máy tính của Microsoft, Amazon và Google để đào tạo hệ thống của họ và vào các kênh thị trường tiêu dùng khổng lồ của họ để triển khai và bán các sản phẩm AI [33].” Các gã khổng lồ công nghệ nắm giữ độc quyền các nguồn lực quan trọng mà các công ty khởi nghiệp dựa vào để tồn tại [34] - nhân tài, dữ liệu và sức mạnh tính toán.

Các công ty lớn hiện tại trong ngành đang phát triển nhiều mô hình khác nhau để duy trì chỗ đứng của mình trên thị trường. Bởi vì họ kiểm soát phần lớn các nguồn lực—ví dụ, “các công ty này đóng góp hơn 22% vốn hóa thị trường của S&P 500 và vốn hóa thị trường riêng lẻ của họ thậm chí còn lớn hơn GDP của một số quốc gia G7 như Canada và Ý[35]”—họ có thể tùy ý loại bỏ các đối thủ cạnh tranh và ngăn cản các công ty khởi nghiệp và công ty nhỏ tham gia thị trường. Như đã đề cập ở trên, khi DeepSeek tiếp tục đạt được tiến bộ như một đối thủ cạnh tranh trên thị trường toàn cầu, các công ty AI lớn nhất này đang thổi phồng một "cuộc chạy đua vũ trang" và phóng đại mối đe dọa từ Trung Quốc và tác hại tiềm tàng của AI để thúc đẩy các quy định và hạn chế phát triển AI mà cuối cùng có nhiều khả năng mang lại lợi ích cho chính họ. Đồng thời, vì hệ thống độc quyền dựa trên các mô hình độc quyền nên kiến ​​trúc, trọng số, thuật toán học, mã và mục tiêu nhúng của nó đều bị ẩn khỏi công chúng. Khi AI xâm nhập vào mạng lưới thông tin, sự thống trị về kinh tế và thị trường của các công ty này cũng sẽ định hình suy nghĩ và hành vi của mọi người theo "cách ẩn giấu".

Vậy, liệu quy định có thể giải quyết được vấn đề này không? Tạp chí Công nghệ MIT gần đây đã lưu ý rằng “quy định có thể giúp ích, [36] nhưng chính sách của chính phủ thường kết thúc bằng việc củng cố thay vì làm suy yếu quyền lực của các công ty này—họ có thể sử dụng vốn và ảnh hưởng chính trị của mình để thao túng chính sách”. Alex Rampell [37] gần đây đã viết [38] rằng “lệnh hành pháp của chính quyền Biden [39] tìm cách áp đặt các giới hạn nhân tạo đối với sức mạnh tính toán và cấm công nghệ nguồn mở với lý do nó gây ra mối đe dọa đối với an ninh quốc gia, trong khi thực sự mở ra cánh cửa cho một số ít công ty lớn nhất độc quyền các nguồn lực quản lý”. Ví dụ, mặc dù Sam Altman đã phủ nhận điều này trong podcast của Free Press với Barry Weiss [40], nhà đầu tư Marc Andreessen đã nhiều lần cảnh báo rằng mục đích thực sự của lệnh hành pháp về AI của Biden là trao quyền kiểm soát AI vào tay một số ít công ty (nhiều khả năng là OpenAI) và loại bỏ các đối thủ cạnh tranh bằng cách nâng cao rào cản gia nhập. Hơn nữa, mặc dù động thái này gây tranh cãi và thậm chí có thể là ngây thơ, kể từ khi DeepSeek phát hành các mẫu V1 và V3, Tổng giám đốc điều hành Anthropic Dario Amodei đã kêu gọi các chính sách kiểm soát xuất khẩu chặt chẽ hơn [41] để hạn chế hơn nữa khả năng mua chip của Trung Quốc. Tuy nhiên, như Dylan Patel [42] và Nathan Lambert [43] chỉ ra trong Blog Lex Friedman, mô hình nguồn mở của DeepSeek dường như không gây ra bất kỳ mối đe dọa an ninh quốc gia đáng kể nào. Nhưng nó lại gây ra mối đe dọa cho các hệ sinh thái dựa vào các hệ thống độc quyền và kiểm soát giá trị cơ bản thông qua các mô hình. Cách tiếp cận của DeepSeek buộc “nguồn vốn tư nhân” này trở thành nguồn lực công cộng mà bất kỳ ai cũng có thể sử dụng và xây dựng. Vì lý do này, việc Amrita nhấn mạnh vào “thế giới đơn cực so với lưỡng cực” thực chất chứa đựng động cơ cạnh tranh: hoặc là sức mạnh AI tập trung ở Hoa Kỳ, hoặc cả Trung Quốc và Hoa Kỳ đều có năng lực AI ngang nhau - và theo quan điểm của Amrita, tình huống sau là tình huống phải tránh.

Có lẽ chúng ta nên có thái độ lạc quan ít diều hâu hơn. Nhà kinh tế học Tyler Cowen đã đưa ra lập luận mạnh mẽ cho việc tìm ra con đường phát triển thông qua hợp tác lẫn nhau[44] và kết quả đôi bên cùng có lợi thay vì tham gia vào một cuộc chạy đua vũ trang toàn diện. Tất nhiên, sự cạnh tranh vẫn là cần thiết, nhưng tâm lý cạnh tranh thúc đẩy tiến trình của các sự kiện trong tương lai không nên chỉ bắt nguồn từ logic của Darwin về “sự sống còn của kẻ mạnh nhất” mà phải gần hơn với truyền thống “Agon” của Hy Lạp cổ đại [46] được Nietzsche [45] quan sát - một hệ thống xã hội trong đó các nghệ sĩ, nhà lãnh đạo quân sự và vận động viên truyền cảm hứng cho nhau và cùng nhau phát triển thông qua sự cạnh tranh.

Nếu không có đối thủ, các đối thủ sẽ lạc lối. Nếu không có cơ hội cải thiện, đột phá và đổi mới, cá nhân sẽ mất đi khả năng trở nên tốt hơn và sáng tạo hơn. Sự tồn tại của đối thủ cạnh tranh phụ thuộc vào việc mọi người có sẵn sàng đối đầu với họ hay không. Chính nhờ thử thách này mà các nhà thơ Hy Lạp có thể tưởng tượng sâu sắc hơn và diễn đạt bản thân một cách xuất sắc hơn. Nietzsche chỉ ra rằng mối nguy hiểm lớn nhất mà các vận động viên Hy Lạp phải đối mặt không phải là thất bại, mà là mất đi đối thủ cạnh tranh. “Đây chính là cốt lõi của lý tưởng thể thao Hy Lạp,” ông viết: “sự ghê tởm chế độ độc tài, nỗi sợ hãi về những nguy hiểm của nó, mong muốn chống lại sức mạnh áp đảo của một thiên tài bằng ‘một thiên tài khác’.” Chúng ta không nên hiểu cạnh tranh là cuộc đấu tranh sinh tồn trong trạng thái tự nhiên, một tình huống theo kiểu Hobbes trong đó tài nguyên khan hiếm và con người đe dọa lẫn nhau—“cô đơn, nghèo đói, xấu xa, thô lỗ và thấp kém”. [47] Chúng ta cũng không nên coi bản năng cạnh tranh là tàn tích của một số động lực tình dục nguyên thủy được thiết kế chỉ để đàn áp đối thủ và loại bỏ các mối đe dọa. Chúng ta nên hiểu đó là một bản năng có thể được nâng cao, như Nietzsche đã nói, là "mảnh đất màu mỡ duy nhất cho mọi cảm xúc, hành động và tác phẩm của con người". Bản năng cạnh tranh tự nó là một đức tính và nên được nuôi dưỡng như một thứ có tác dụng “đúng lúc, đúng cách và vì lý do đúng đắn” (Aristotle, Đạo đức Nicomachean, Sách II), thay vì bị coi là điều xấu cần thiết. Amodi sợ Trung Quốc, đây có thể không phải là phản ứng đúng đắn - có lẽ phản ứng tốt hơn và đúng đắn hơn là coi Trung Quốc là đối thủ cạnh tranh đáng kính.

Phần 3.2

Bây giờ chúng ta hãy tập trung vào lý do tại sao các công ty độc quyền AI tiềm năng này, bằng cách thống trị hệ sinh thái AI, có thể ngăn chặn sự lan truyền rộng rãi hơn của các cơ hội làm giàu về mặt chất lượng. Có ít nhất hai lý do: lý do thứ nhất liên quan đến tác nhân kinh tế, lý do thứ hai liên quan đến tác nhân giá trị. Tác nhân kinh tế đề cập đến khả năng của con người tham gia thị trường và tạo ra giá trị và tiện ích có thể đáp ứng nhu cầu và mong muốn của người tiêu dùng. Nếu các mô hình AI trên thị trường chỉ tập trung trong tay một số ít công ty, cơ hội để các công ty mới nổi và doanh nhân đóng góp giá trị cho thế giới sẽ bị hạn chế. Những đổi mới nhằm giải quyết các vấn đề về dân chủ, chăm sóc sức khỏe, quyền tự chủ tài chính, quyền và tự do chính trị hoặc các vấn đề lớn và có ý nghĩa khác sẽ bị giảm đáng kể, do đó làm giảm các lợi ích xã hội mà AI có thể mang lại. Bất kỳ sản phẩm và dịch vụ nào đe dọa đến quyền kiểm soát, ảnh hưởng hoặc sự giàu có của một số ít công ty độc quyền AI này sẽ bị loại khỏi thị trường, thay vì được xác định bởi cơ chế thị trường tự nhiên hoặc nhu cầu thực sự của người tiêu dùng.

Mặt khác, cái gọi là tác nhân giá trị đề cập đến khả năng của mọi người trong việc gây ảnh hưởng và bày tỏ ý kiến ​​về các mục tiêu mà xã hội nên theo đuổi. Nếu AI được đào tạo trong những điều kiện không minh bạch, dựa trên các giá trị và mục tiêu mà công chúng không thể tiếp cận và nằm ngoài khả năng tác động của họ thì ảnh hưởng của con người đối với những vấn đề này sẽ bị suy yếu. Nếu các mô hình độc quyền quyết định bản chất của hầu hết hoặc hầu hết các sản phẩm và dịch vụ nhúng AI, mọi người sẽ có ít quyền kiểm soát hơn đối với các công nghệ này. Ví dụ, cái gọi là "vấn đề liên kết" đề cập đến cách liên kết AI với lợi ích của con người. Vậy thì lợi ích của nhân loại là gì? Những mục tiêu nào tạo nên một xã hội tốt đẹp và đáng sống? AI nên hoạt động theo những nguyên tắc đạo đức nào? Liệu một số công ty có thể xác định được những giá trị này mà không công khai dữ liệu đào tạo và thuật toán học tập của họ không? Có thể tránh được sự giám sát và can thiệp của công chúng không? Nếu các kiến ​​trúc kỹ thuật bị che giấu khỏi tầm nhìn của công chúng, thì câu trả lời cho những câu hỏi trên có nhiều khả năng đến từ các quyết định có thẩm quyền hơn là sự đồng thuận đạt được thông qua các quy trình dân chủ.

Việc mất đi cả sáng kiến ​​kinh tế và sáng kiến ​​giá trị là rất nguy hiểm, phần còn lại của bài viết này sẽ giải thích rõ hơn lý do.

Mục 3.3: Động lực kinh tế

Như các nhà kinh tế học người Áo Ludwig von Mises và Friedrich Hayek đã chỉ ra, Liên Xô đã gây ra sự phá hoại ở một số khía cạnh một phần vì họ không thể phân bổ nguồn lực một cách hợp lý thông qua các cơ chế thị trường tự nhiên. Trong một hệ thống như vậy, nhu cầu và mong muốn của mọi người được quyết định bởi các nhà hoạch định trung ương nội bộ - những người có quá ít thông tin, quá nhiều thành kiến ​​và quá ít lỗi để phân bổ thông tin một cách chính xác. Do đó, một lượng lớn các biện pháp hành chính và cưỡng chế đã được thực hiện để phân bổ nguồn lực nhà nước.

Ví dụ, nhà nước phải đặt ra giá. Ít nhất là trong trường hợp của Liên Xô, không có thị trường tự do rộng rãi nơi hàng hóa và dịch vụ được điều chỉnh bởi cung và cầu. Các nhà sản xuất sản xuất theo lệnh của nhà nước thay vì định hướng theo các động lực của thị trường, chẳng hạn như cạnh tranh, nhằm điều phối sản xuất và tiêu dùng và dẫn đến cân bằng thị trường. Nói cách khác, giá cả đã mất đi chức năng thông tin quan trọng của nó - vốn được cho là chỉ ra nguồn lực nên chảy đến đâu. Hayek đã viết trong cuốn The Road to Serfdom rằng: “Bất kỳ sự kiểm soát nào đối với giá cả hoặc số lượng của bất kỳ hàng hóa nào cũng đều tước đi khả năng phối hợp nỗ lực của các cá nhân của đối thủ cạnh tranh, vì những thay đổi về giá cả không thể phản ánh những thay đổi có liên quan trong môi trường và không cung cấp hướng dẫn đáng tin cậy nào cho hành động của cá nhân”. Tuy nhiên, quan trọng hơn đối với bài viết này là hoạt động sản xuất và kế hoạch kinh tế do nhà nước kiểm soát cũng có nghĩa là người dân bị tước mất cơ hội thâm nhập thị trường và tạo ra giá trị, khiến họ khó cải thiện cuộc sống thông qua đổi mới sáng tạo. Bất kỳ cải tiến nào có thể đe dọa quyền lực nhà nước, làm suy yếu tính hợp pháp và ảnh hưởng của nhà nước, hoặc chuyển giao một phần quyền kiểm soát của nhà nước sẽ bị cấm khỏi thị trường. Ví dụ: giả sử ta quan sát thấy ở những vùng nông thôn xa xôi của một quốc gia, người dân không thể xây dựng đường sá do lũ lụt thường xuyên, khiến họ khó có thể tham gia bầu cử quốc gia. Nhà phát minh đã phát minh ra một loại bê tông mới không thấm nước và hy vọng có thể xây dựng những con đường ở nông thôn để cải thiện khả năng tiếp cận của người dân và giúp họ dễ dàng tham gia vào các hoạt động công cộng. Nhưng khi ông yêu cầu Ủy ban Giao thông Vận tải Tiểu bang hỗ trợ nguồn lực, ông đã bị từ chối. Nguyên nhân là do người dân trong khu vực này nhìn chung muốn có quyền tự chủ trong sản xuất nông nghiệp nên nhà nước không muốn tạo điều kiện cho những người này tiếp cận hệ thống bầu cử. Và khi không có sự cạnh tranh trên thị trường, sẽ không có cơ hội hoặc cơ chế nào khác để xây dựng những con đường này.

Các công ty độc quyền, đặc biệt là khi được bảo vệ bởi hệ thống quản lý, cũng gây ra mối đe dọa tương tự. Marx đã từng đưa ra một lời chỉ trích nổi tiếng: với tư cách là một hệ thống xã hội, chủ nghĩa tư bản có một logic nội tại sẽ dần dần và tất yếu dẫn đến sự tập trung tư liệu sản xuất vào tay một số ít người. Mặc dù nhiều nhà kinh tế, bao gồm Hayek và Mises, tin rằng quan điểm này là sai và tin chắc rằng có thể tránh được kết cục này trong một hệ thống tư bản chủ nghĩa hoạt động đúng đắn. Nhưng nếu AI trở thành độc quyền, thì dự đoán của Marx sẽ gần với thực tế hơn bao giờ hết - bất kể là do các quy luật lịch sử hay các biến số cấu trúc không lường trước được. Như Chris Dixon[48] nhận xét trong cuốn sách Đọc, Viết, Sở hữu của mình, các công ty khởi nghiệp tìm được chỗ đứng trên thị trường một phần là do các công ty lớn thường quá thiển cận để nhận ra rằng các sản phẩm mới nổi đang thu hút được người tiêu dùng. Trong quá trình tập trung vào doanh nghiệp của mình, những gã khổng lồ này thường bỏ lỡ các xu hướng và diễn biến của thị trường, trong khi các công ty khởi nghiệp, nếu đủ may mắn, có thể tích lũy đủ động lực để trở nên cạnh tranh. Nhưng nếu những công ty này nắm quyền kiểm soát AI, họ có thể sử dụng khả năng của AI để loại bỏ những lợi thế mà các công ty khởi nghiệp có thể khai thác. Theo thời gian, các công ty độc quyền sẽ phát triển quyền kiểm soát không thể xuyên thủng đối với thị trường và chuỗi giá trị trong mọi ngành công nghiệp cuối cùng sẽ trở nên "tập trung ngược dòng" hơn nữa trong tay các công ty này - thậm chí còn nhiều hơn so với hiện nay. Các công nghệ mang tính đột phá bị các chuyên gia bỏ qua nhưng lại tạo ra giá trị bất ngờ trên thị trường có thể bị loại bỏ hoàn toàn khỏi không gian đổi mới.

Do khả năng thông minh của mình, AI có tiềm năng to lớn như một công cụ vốn để tạo ra các công nghệ tiên tiến giúp cải thiện cuộc sống con người. Nhưng vì một số ứng dụng có lợi nhất cho công chúng có thể không phù hợp với lợi ích của chính phủ và các tập đoàn lớn nên lợi ích tiềm năng của chúng có thể bị phá hoại nghiêm trọng trong cấu trúc quyền lực. Ví dụ rõ ràng nhất là sự tự chủ về tài chính.

Trường hợp của Bitcoin đủ để minh họa cho vấn đề này. Satoshi Nakamoto [49] đã phát minh ra Bitcoin với mục tiêu trao cho mọi người khả năng có được sự tự do về tài chính—bằng cách tạo ra một nguồn tài nguyên khan hiếm có thể đóng vai trò là kho lưu trữ giá trị tương đương với vàng. Bitcoin cho phép những người sống ở các quốc gia có lạm phát cao và tiền tệ mất giá mạnh tích lũy của cải để có thể chuyển nhượng trên toàn cầu. Mọi người có thể sở hữu một tài sản không bị mất giá do nguồn cung tiền dư thừa hoặc thâm hụt ngân sách quốc gia gia tăng. Bitcoin có thể giúp mọi người có cuộc sống ổn định và an toàn hơn bằng cách cung cấp tính minh bạch, quyền sở hữu cá nhân và các thỏa thuận thể chế khuyến khích hợp tác xã hội - tất cả mà không cần dựa vào sự tin tưởng bắt buộc hoặc sự ban phát đạo đức.

Người ta hy vọng rằng những người nắm quyền sẽ tìm ra cách đưa giá trị to lớn mà Satoshi Nakamoto mang lại cho thế giới vào hệ thống hiện có. Điều này không có nghĩa là Bitcoin nên thay thế tiền pháp định ngay lập tức, nhưng vì Bitcoin đưa ra các giải pháp đầy hứa hẹn cho các vấn đề có khả năng gây tử vong trong hệ thống tiền pháp định, nên các chính phủ ít nhất nên nỗ lực hơn nữa để đưa các giải pháp này vào thực tiễn. Có lý khi mong đợi những người nắm quyền sẽ tìm cách tích hợp blockchain, Bitcoin và tiềm năng của chúng để tăng cường tự do kinh tế. Tuy nhiên, cho đến gần đây, tiến độ quản lý công nghệ này vẫn chậm và khó hiểu. Dưới thời chính quyền Biden, do thiếu sự rõ ràng và cụ thể về chính sách, nhiều sáng kiến ​​liên quan đến tiền điện tử đã không thể phát huy hết giá trị tiềm năng của chúng mà thay vào đó còn cản trở việc sử dụng chúng hiệu quả và năng suất hơn.

Nếu AI bị độc quyền thông qua một khuôn khổ pháp lý, các công nghệ có tiềm năng cải thiện cuộc sống con người có thể dễ dàng bị loại bỏ. Nếu những công nghệ này xung đột với lợi ích của chính phủ hoặc doanh nghiệp, hầu hết mọi người sẽ không thể sử dụng những mô hình độc quyền này thông qua cấp phép hoặc bằng sáng chế, và các doanh nghiệp vừa và nhỏ sẽ bị thâu tóm thông qua các vụ sáp nhập và mua lại. Mặc dù AI có thể cách mạng hóa các nền tảng bầu cử và cách mọi người tham gia vào các nền tảng này, và mặc dù nó có thể tăng cường quyền tự do cá nhân thông qua bảo mật dữ liệu tốt hơn hoặc tạo ra nhiều cơ hội kinh tế hơn, nhưng con đường khám phá những khả năng này có khả năng bị chặn nếu chúng không phù hợp với lợi ích của các công ty kiểm soát hầu hết (hoặc thậm chí là toàn bộ) công nghệ AI. Nếu một công nghệ AI tiềm năng đe dọa doanh thu quảng cáo bằng cách giải quyết một vấn đề mà một số ngành công nghiệp dựa vào để kiếm lợi nhuận, ngay cả khi nó là công nghệ ký sinh, thì các công ty công nghệ như Google và Meta gần như chắc chắn sẽ ngăn chặn những nỗ lực đưa công nghệ đó ra thị trường.

Một trong những sáng kiến ​​chính sách quan trọng nhất của chính quyền Trump cho đến nay là chính sách tiền điện tử mới. Chính sách này hủy bỏ lệnh hành pháp của chính quyền trước và hướng tới xây dựng khuôn khổ pháp lý giúp thúc đẩy công nghệ. Điều này có ý nghĩa quan trọng đối với các hình thức đổi mới khác đang diễn ra trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo. Với các nguồn lực khác ngoài vốn đầu tư mạo hiểm truyền thống, chẳng hạn như tokenomics [50], các công ty khởi nghiệp có thể cung cấp hỗ trợ tài chính cho các dự án của họ và tạo động lực cho sự phát triển.

Trong cuốn sách Zero to One, Peter Thiel lập luận rằng các công ty khởi nghiệp đang và nên tìm cách trở thành công ty độc quyền. Họ cần chiếm một không gian cụ thể trên thị trường, đánh bại các đối thủ cạnh tranh khác bằng cách phát triển công nghệ độc quyền và loại trừ những đối thủ đến sau khỏi thị trường. Như Thiel lập luận, chiến lược này rất quan trọng nếu các công ty không muốn trở thành kẻ thua cuộc. Nếu muốn thu hút sự chú ý của các nhà đầu tư, họ phải đi theo con đường thiết lập thế độc quyền. Tuy nhiên, với nền kinh tế mã thông báo và các cơ chế liên quan đến tiền điện tử khác, cũng có cơ hội phát triển công nghệ có giá trị trong khi vẫn giữ được tinh thần nguồn mở. Theo cơ chế như vậy, sự hợp tác và cộng tác có thể được thúc đẩy, đồng thời cũng có thể thu được các nguồn vốn cần thiết để hỗ trợ tăng trưởng.

Mục 3.4 Chủ nghĩa hành động vì giá trị

Lý do khiến chủ nghĩa hành động vì kinh tế bị suy yếu là do các cơ hội tạo ra giá trị chất lượng cao trên thị trường đang giảm dần, khiến cá nhân khó đáp ứng được nhu cầu và mong muốn thay đổi thông qua đổi mới và sản xuất. Khi công nghệ AI được kiểm soát bởi một số ít công ty độc quyền thống trị toàn bộ hệ sinh thái, ngay cả khi ai đó xác định được một vấn đề thực sự có ý nghĩa và thiết kế ra một giải pháp mạnh mẽ, thì khả năng cao là giải pháp đó sẽ không thâm nhập thị trường nếu không vì lợi ích của các công ty lớn. Các hoạt động kinh tế và giá trị xã hội mà chúng mang lại không nên dựa trên cơ chế chuyên quyền cho phép quyền lực tùy tiện đàn áp và kìm hãm những điều có lợi cho toàn xã hội. Vậy, làm thế nào mà các công ty độc quyền AI lại hạn chế “cơ hội chất lượng cao” của con người trong sáng kiến ​​giá trị?

Nếu thuyết Điểm kỳ dị của Ray Kurzweil và những dự đoán liên quan chỉ đúng một phần - nếu con người thực sự sẽ hợp nhất với trí thông minh phi sinh học và sống trong một môi trường ngày càng nhân tạo - thì sự độc quyền của trí thông minh nhân tạo không chỉ không mong muốn mà còn có thể được coi là một tình huống phản địa đàng. Tầm nhìn này gợi lên hình ảnh của "những kẻ bá chủ công nghệ": họ thống trị xã hội loài người, và con người hoặc trở thành nô lệ của những cỗ máy thông minh hoặc tận hưởng thành quả vật chất của sự thịnh vượng thông minh một cách thoải mái và hài lòng. Trong bức tranh này, luôn có người khai thác tài nguyên khoáng sản, trong khi người khác lại tiêu thụ lượng hàng hóa và dịch vụ dồi dào được sản xuất ra. Nhưng nếu chúng ta cho rằng AI sẽ phát triển đủ nhanh để cho phép robot thông minh hoàn thành công việc khai thác khoáng sản mà không cần sức lao động của con người, thì cuối cùng mọi người sẽ trở thành "người tiêu dùng" thuần túy. Kurzweil dự đoán rằng “Trong vài thập kỷ tới, hầu như mọi hoạt động thể chất và tinh thần thường ngày đều sẽ được tự động hóa”. Chỉ những công việc mang tính xã hội, sáng tạo, đổi mới hoặc có tính khó lường cao mới dành cho những người có kỹ năng và đào tạo phù hợp; phần còn lại chủ yếu sẽ trở thành người tiêu dùng. Với sự trợ giúp của nanorobot, thực tế ảo, công nghệ tăng cường trí thông minh phi sinh học và luồng thông tin phổ biến, thực tế của chúng ta sẽ gần hơn với "cỗ máy trải nghiệm" mà triết gia Robert Nozick hình dung.

Thông qua sự can thiệp của một số thiết bị - cho dù được kết nối với thiết bị mô phỏng hay đắm chìm hoàn toàn trong môi trường thông tin và kỹ thuật số như thực tế ảo (VR) - mọi người có thể trải nghiệm bất cứ điều gì họ muốn. Bất kỳ trải nghiệm giác quan, cảm xúc, suy nghĩ hay sự kiện nào cũng đều có sẵn cho bất kỳ ai vào bất kỳ lúc nào và sẵn sàng để tiếp nhận. Người ta có thể trải nghiệm sự thỏa mãn sâu sắc khi viết “Tiểu thuyết vĩ đại của nước Mỹ”, đứng trước bồi thẩm đoàn tại tòa án Athens như Socrates,[51] hoặc đứng uy nghiêm từ đỉnh đồi xanh tươi nhìn xuống đội quân địch như Napoleon, hoặc leo lên đỉnh Everest trong một cuộc leo núi mô phỏng và trải nghiệm vinh quang của sự kiên trì và quang cảnh từ đỉnh thế giới. Điều quan trọng không phải là những sự kiện này có thực sự xảy ra hay không, mà là có ai đó "mong muốn" nó và nó "tồn tại" hay không. Trong bức tranh này, mục đích của cuộc sống là tiêu dùng; và "cuộc sống đạo đức" - cuộc sống đáng theo đuổi - được định nghĩa là sự theo đuổi sự kích thích nội tại. Thế giới bên ngoài và trạng thái tồn tại thực sự của cá nhân sẽ không còn quan trọng nữa. Cho dù một người có thực sự can đảm, nhân hậu, yêu thương, công bằng, thánh thiện, tốt bụng hay xấu xa thì điều đó cũng không còn quan trọng nữa. Lợi ích và xung đột của con người sẽ được hòa giải thông qua việc tiêu thụ những trải nghiệm nhân tạo. Trong một thế giới mà "vấn đề đã được giải quyết", không có vấn đề cụ thể nào cần được diễn viên giải quyết, và diễn viên trở nên không cần thiết; điều duy nhất cần thiết là "tiêu dùng".

Mối nguy hiểm thực sự của tình huống này là các công ty độc quyền sẽ nắm quyền kiểm soát hoàn toàn các thuật toán tạo ra công nghệ, tức là kiểm soát cấu trúc thông tin mà chúng ta có thể truy cập. Thông tin sẽ tiếp tục được nhúng vào môi trường lấy tiêu dùng làm trung tâm. Trong điều kiện lý tưởng, mọi người nên được tự do làm những gì họ muốn và sống theo cách họ muốn. Nhưng cách mọi người “nhìn” thế giới, cách họ xây dựng thực tế, bối cảnh xã hội mà họ sinh sống—tất cả sẽ được lọc và định hình bởi các công ty đã tích hợp vốn trí tuệ và trở thành nhà sản xuất hàng hóa và dịch vụ duy nhất trong tương lai. Nhà triết học Allan Bloom đã viết trong cuốn sách The Closing of the American Mind của mình: “Mỗi hệ thống giáo dục đều có một mục tiêu đạo đức mà nó muốn đạt được, và xây dựng chương trình giảng dạy của mình theo đó. Nó muốn định hình một kiểu người nhất định.” Sự độc quyền của AI sẽ định hình ý nghĩa của “bản chất con người” bằng cách biến đổi môi trường sống của con người sao cho phù hợp với lợi ích của họ. Và những điều thực sự quan trọng - cơ hội để thực hiện quyền tự chủ, để nhận ra ý thức thực sự về hiệu quả bản thân, để khám phá những gì bạn thực sự coi trọng và mong muốn trong cuộc sống, để xây dựng các mục tiêu sống làm cho thực tế trở nên mạch lạc, đáng sống và thống nhất hơn - sẽ bị ảnh hưởng và thao túng mạnh mẽ bởi các lợi ích của công ty. Và những lợi ích này về cơ bản được xây dựng xung quanh tăng trưởng kinh tế và tối đa hóa lợi nhuận.

Trong cuốn sách Manufacturing Consent [54], Noam Chomsky [52] và Edward Herman [53] lập luận rằng phương tiện truyền thông Mỹ thực chất là một công cụ tuyên truyền chứ không phải là một nguồn thông tin khách quan (một quan điểm gây tranh cãi vào thời điểm đó nhưng đã trở thành xu hướng chính ngày nay). Họ tin rằng chức năng tuyên truyền này hoạt động thông qua một tập hợp các "mô hình lọc" lấy thông tin làm đầu vào và tạo ra đầu ra được chuẩn hóa hoàn hảo vì "phúc lợi" công cộng. Một số cơ chế lọc phương tiện truyền thông này cũng được các gã khổng lồ công nghệ ngày nay sử dụng. Bộ lọc đầu tiên là quy mô của công ty truyền thông, cơ cấu sở hữu và mô hình kinh doanh hướng đến lợi nhuận. Điều này làm cho chi phí đầu tư và gia nhập thị trường truyền thông trở nên quá cao, khiến các đối thủ cạnh tranh khác khó có thể tồn tại. Hệ thống pháp luật được sử dụng để thực thi một bộ tiêu chuẩn nhằm ngăn chặn các công ty khởi nghiệp.